ถาม วิญญาณ คืออะไร อยากให้ พอจ อธิบายขยายความแบบมูลกรรมฐานหน่อยครับ

[admin]

ถาม วิญญาณ คืออะไร อยากให้ พอจ อธิบายขยายความแบบมูลกรรมฐานหน่อยครับ
ตอบ วิญญาณ มีการใช้หลายความหมาย
1. วิญญาณเป็นสภาวะธรรม
2. วิญญาณเป็นขันธ์ๆหนึ่ง
3. วิญญาณเป็นกาย
4. วิญญาณเป็นธาตุ
5. วิญญาณเป็นที่บอกการจุติด้วยภพชาติในสังสารวัฏ
เหตุที่คนสับสนกับคำว่า วิญญาณ เพราะส่วนใหญ่อธิบายคำว่า วิญญาณในความหมายเดียวคือ อธิบายเป็นสภาวะธรรมคือแค่รับรู้ การอธิบายแบบนี้เป็นการอธิบายเพียงสภาวะธรรม จึงทำให้วิญญาณที่เป็นข้อความในพระไตรปิฎกไม่ครบถ้วน
แต่อย่างไรเพราะว่า พระพุทธเจ้าตรัสคำว่า วิญญาณในสภาวะธรรมมากที่สุดในพระไตรปิฎก ดังนั้นเวลาค้นหาข้อความจึงพบข้อความในพระไตรปิฎกแบบสภาวะธรรมได้มาก คนที่ค้นคำนี้ จึงมักอธิบายแค่ความหมายของคำว่า สภาวะธรรม
คำว่า วิญญาณในพระไตรปิฎก มีอธิบายไว้มากใน อภิธรรมปิฎก
ปฏิสนธิ สืบต่อภพใหม่
ภวังคะ เป็นองค์ประกอบของภพ
อาวัชชนะ คำนึงถึงอารมณ์ใหม่
ทัสสนะ เห็นรูป (ตรงกับจักขุวิญญาณ)
สวนะ ได้ยินเสียง (ตรงกับโสตวิญญาณ)
ฆายนะ ได้กลิ่น (ตรงกับฆานวิญญาณ)
สายนะ รู้รส (ตรงกับชิวหาวิญญาณ)
ผุสนะ ถูกต้องโผฏฐัพพะ (ตรงกับกายวิญญาณ)
สัมปฏิจฉนะ รับอารมณ์
สันตีรณะ พิจารณาอารมณ์
โวฏฐัพพนะ ตัดสินอารมณ์
ชวนะ เสพอารมณ์
ตทาลัมพณะ รับอารมณ์ต่อจากชวนะก่อนจะกลับสู่ภวังค์
จุติ เคลื่อนจากภพปัจจุบันเพื่อจะไปสู่ภพหน้า
นี้คือความหมายของคำว่า วิญญาณ ทั้งหมดในพระไตรปิฎก คำว่าวิญญาณมีกายใช้ในสภาวะแตกต่างกันไป มีคำเฉพาะตัวก็หลายคำ
ตัวอย่างคำว่า วิญญาณ ในความหมายอื่นๆ ที่ไม่ใช่สภาวะธรรม
๑. พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑ หน้าที่ ๒๙๕
กายมนุษย์ ได้แก่จิตแรกเกิดขึ้น คือ ปฐมวิญญาณ
วินัยปิฎก มหาวิภังค์ ภาค ๑ ข้อที่ ๑๘๑
๑๓. พระไตรปิฎก เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๑๕๓
จิตดวงแรกใดเกิดแล้วในอุทรมารดา วิญญาณ... วิญญาณ
วินัยปิฎก มหาวรรค ภาค ๑ ข้อที่ ๑๔๐ – ๑๔๑
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๙ หน้าที่ ๑๙
เป็นนธรรมดา ส่วนสิ่งที่เรียกว่าจิตหรือใจหรือวิญญาณ
สุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค ข้อที่ ๓๔ 
๔๖. พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๒๒๙
จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ มโนวิญญาณ
สุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค ข้อที่ ๒๙๖ – ๒๙๗
๑๒๔. พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๒ หน้าที่ ๓๗๗
... ความเป็นพวกเทวดาผู้เข้าถึง วิญญาณ
สุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ ข้อที่ ๔๙๒
๑๙๑. พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๓๒๙
นี้มี ๖ คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ วิญญาณธาตุ
สุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ ข้อที่ ๖๘๐ - ๖๘๔