แม่บท ลำดับของมรรค
================================
อิทํ   ทุกฺขํ   อริยสจฺจนฺติ  ภิกฺขเว  ตถาคตานํ  ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา  อุทปาทิ
วิชฺชา   อุทปาทิ  อาโลโก  อุทปาทิ
=====================================
ดูกรภิกษุทั้งหลาย จักษุ ญาณ ปัญญา วิชชา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแก่
พระตถาคตทั้งหลาย ในธรรมที่ไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขอริยสัจ
ลำดับของการเกิดมรรค
1. จักษุ ( จักขุ ) ดวงตาเห็นธรรม
2. ญาณ ( ญาน ) ความรู้ในธรรมที่ยกขึ้นมา
3. ปัญญา ( ปัญญา ) เห็นชัดเจนแจ่มแจ้งและกำหนดรู้ได้อย่างดี
4. วิชชา ( วิชชา ) กัมมัฏฐาน
5. แสงสว่าง  ( อาโลโก ) แสงสว่างก่อนนิมิต
แม่บท ทุกขอริยสัจ
=======================================
กตมญฺจ  ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส
วจนียํ  ฯ  กตเม  ปญฺจ   ฯ รูปูปาทานกฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณูปาทานกฺ-
ขนฺโธ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
========================================
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขอริยสัจเป็นไฉน? ควรจะกล่าวได้ว่า อุปาทาน
ขันธ์ ๕ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นไฉน? ได้แก่อุปาทานขันธ์คือรูป อุปาทานขันธ์คือเวทนา อุปาทานขันธ์คือสัญญา อุปาทานขันธ์คือสังขาร อุปาทานขันธ์คือวิญญาณ นี้เรียกว่าทุกขอริยสัจ.
( อุปาทานขันธ์ทั้ง 5 เป็นตัวทุกข์ )
แม่บท ทุกขอริยสัจจะ อย่างละเอียด อายตนะ เป็นตัวทุกข์
=======================================
 กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  อริยสจฺจํ  ฯ  ฉ  อชฺฌตฺติกานิ
อายตนานีติสฺส   วจนียํ   ฯ   กตมานิ   ฉ   ฯ   จกฺขฺวายตนํ   ฯเปฯ
มนายตนํ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
========================================
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ทุกขอริยสัจเป็นไฉน?  ควรจะกล่าวว่า อายตนะ
ภายใน ๖ อายตนะภายใน ๖ เป็นไฉน?  คือ อายตนะคือตา ฯลฯ อายตนะคือใจ นี้เรียกว่า ทุกขอริยสัจ.